सवयी मोडण्याचा एक साधा मार्ग: उत्सुकता!

आपल्याला कोणतीही वाईट सवय का मोडायला इतकी अवघड जाते, जरी आपल्याला माहित असते की ती आपल्यासाठी हानिकारक आहे? मग ती धूम्रपान असो, जास्त खाणे असो किंवा सतत मोबाईल तपासणे असो, या सवयी मोडणे कठीण असू शकते.

सवयींमागील विज्ञान

मनोविकारतज्ञ जडसन ब्रुअर (Judson Brewer) यांनी माइंडफुलनेस (mindfulness) आणि व्यसन यांच्यातील संबंधांचा अभ्यास केला आहे. ते स्पष्ट करतात की सवयी एका चक्रात तयार होतात: एक 'ट्रिगर' (trigger) एका वर्तनास कारणीभूत ठरतो, ज्यामुळे 'रिवॉर्ड' (reward) मिळतो. कालांतराने, आपले मेंदू त्या रिवॉर्डच्या शोधात स्थिर होतात, ज्यामुळे सवय अधिक मजबूत होते.

उत्सुकतेची शक्ती

वाईट सवयींशी लढण्याऐवजी, ब्रुअर एक वेगळा दृष्टिकोन सुचवतात: त्याबद्दल उत्सुक व्हा. जेव्हा तुम्हाला वाईट सवयीचे वर्तन करण्याची तीव्र इच्छा होते, तेव्हा कोणताही निर्णय न घेता त्याचे निरीक्षण करण्याचा प्रयत्न करा. स्वतःला विचारा:

• ही इच्छा माझ्या शरीरात कशी जाणवते?
• ती मला कुठे जाणवते?
• माझ्या मनात कोणते विचार येत आहेत?

उत्सुकतेने आपल्या इच्छांकडे लक्ष देण्याची ही सराव पद्धत, तुम्हाला सवय अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यास मदत करू शकते. ट्रिगर्स आणि रिवॉर्ड्सबद्दल अधिक जागरूक होऊन, तुम्ही तुमच्या सवयीची पकड सैल करण्यास सुरुवात करू शकता.

आपल्या मेंदूची रिवॉर्ड प्रणाली बदलणे

ब्रुअरच्या संशोधनातून असे दिसून आले आहे की, उत्सुक राहून आपण खऱ्या अर्थाने आपल्या मेंदूची रिवॉर्ड प्रणाली बदलू शकतो. वाईट सवयीतून रिवॉर्ड मिळवण्याऐवजी, आपण जागरूक राहून आणि इच्छेनुसार वर्तन न केल्याबद्दल रिवॉर्ड मिळवण्यास सुरुवात करतो. हे 'जागरूकतेचे' रिवॉर्ड, वाईट सवयीच्या तात्पुरत्या आनंदापेक्षा अधिक शक्तिशाली असू शकते.

सवय मोडण्यासाठी व्यावहारिक पाऊले

1. तुमची सवय ओळखा: तुम्हाला कोणती सवय मोडायची आहे?
2. ट्रिगर्स ओळखा: कोणत्या परिस्थिती, भावना किंवा दिवसाची वेळ तुम्हाला ती सवय करण्यास प्रवृत्त करते?
3. इच्छेचे निरीक्षण करा: जेव्हा इच्छा होईल, तेव्हा लगेच कृती करू नका. त्याऐवजी, उत्सुक व्हा.
4. शरीरात स्कॅन करा: तुम्हाला इच्छा कुठे जाणवते? ती कशी वाटते?
5. वर्तमान क्षणात रहा: कोणताही निर्णय न घेता इच्छेला स्वीकारा.
6. थांबा: ती इच्छा आपोआप निघून जाते का ते पहा. अनेकदा ती जाते.
7. स्वतःला बक्षीस द्या: तुम्ही करत असलेल्या प्रयत्नांची नोंद घ्या. तुमची वाढती जागरूकता आणि आत्म-नियंत्रण हेच तुमचे बक्षीस आहे.

या जिज्ञासू आणि सजग दृष्टिकोन स्वीकारून, तुम्ही तुमच्या मेंदूला पुन्हा प्रशिक्षित करू शकता आणि नको असलेल्या सवयींमधून मुक्त होऊ शकता, ज्यामुळे एक निरोगी आणि अधिक परिपूर्ण जीवन जगता येईल.

अश्विनीकुमार

ग्रांड मास्टर रेकी हीलर, संमोहन तज्ञ, आकर्षणाचा सिद्धांत आणि ध्यान साधना